Metropol

Metropol

Lezerservaring door: Monique Baardman

Metropol (D3025) geschreven door Eugen Ruge, uitgegeven door Rowohlt Verlag

De grootmoeder van Eugen Ruge, Charlotte, heeft haar leven lang met geen woord gerept over de periode die zij eind jaren ‘30 in Moskou doorbracht, een tijd waarin zij en haar man ternauwernood ontkwamen aan de Stalinistische zuiveringen. Slechts drie keer in zijn leven heeft kleinzoon Eugen een subtiele aanwijzing gekregen over haar verleden, maar hij kon die verborgen boodschappen en onverwacht opdoemende emoties nooit duiden.

Na de val van het IJzeren Gordijn werd het archiefmateriaal van de Sovjet-Unie stukje bij beetje toegankelijk, waardoor de kleinzoon inzage kon krijgen in het geheime dossier van zijn oma. 

Wat hij daar vond verbijsterde hem.

Als Duitse communisten waren Charlotte en haar tweede man in 1933 het Naziregime ontvlucht, om in de Sovjet-Unie te gaan werken voor de geheime dienst van de Communistische Internationale. Ze werkten daar samen met talrijke enthousiaste communisten uit de hele wereld, met het ideaal van de wereldrevolutie voortdurend voor ogen.

Maar dan, in augustus 1936, beginnen de Moskouse Processen, waarbij Stalin enkele tegenstanders ter dood laat veroordelen. Deze overduidelijk georkestreerde showprocessen waren bedoeld om het grote publiek ideologisch te hersenspoelen en tevens om een alibi te hebben om grote aantallen (vermeende) partij-ontrouwen te liquideren. De Moskouse Processen vormden het startschot van de Grote Zuivering, de periode van staatsterreur die uiteindelijk naar schatting 700.000 mensen het leven heeft gekost.

In deze roman, die gebaseerd is op waargebeurde feiten, neemt Eugen Ruge de lezer mee in de gedachtenwereld van zijn grootmoeder Charlotte, van de overtuigde communiste Hilde Tal (de ex-vrouw van zijn stiefgrootvader) en van de militaire opperrechter Wassili Wassiljewitsch Ulrich, die in de periode 1936-1938 meer dan 31.000 doodvonnissen zou ondertekenen.

Het verhaal speelt zich grotendeels af in en rond hotel Metropol, het nog altijd bestaande luxehotel in het centrum van Moskou, waar Charlotte en haar man in 1936 geïnterneerd werden. Enkele jaren daarvoor hebben zij namelijk aan een kennis een grammofoon en enkele platen verkocht. Deze man bleek toevallig één van de ter dood veroordeelden van het eerste Moskouse Proces, en vanwege het toevallige contact met de veroordeelde staan beide echtgenoten nu onder verdenking van staatsvijandigheid. Zij worden gesommeerd hun vakantie op de Krim af te breken en worden vervolgens voor onbepaalde tijd geïnterneerd in hotel Metropol (waar overigens ook leden van het partijkader verblijven, zoals de rechter Ulrich). 

In de maanden die zij in het hotel doorbrengen, zien ze vele vrienden, collega’s en kennissen daar opduiken, maar ze durven geen contact met hen te zoeken. Omgekeerd zoeken deze vrienden en bekenden ook geen toenadering tot hen. Iedereen kan een volksvijand zijn, en wanneer je je met zo iemand associeert kan dat over en weer fatale gevolgen hebben.

In de nacht horen Charlotte en haar man vaak voetstappen, deuren gaan open en dicht, maar als er dan de volgende ochtend plekken in de ontbijtzaal onbezet blijven is het zaak om geen vragen te stellen of om zelfs maar openlijk naar de lege stoelen te staren. De veiligste manier om met de verdwijningen om te gaan is om simpelweg de partijleugens te geloven, namelijk dat je vrienden of kennissen inderdaad volksvijanden en verraders bleken te zijn, en dus terecht vervolgd en gestraft zijn.

De partij kan zich immers niet vergissen, en Stalin al helemáál niet….

Maar in de loop van hun lange interneringstijd gaat het wringen bij Charlotte en haar man. Ja, wellicht dat ze zich bij deze of gene lelijk hebben vergist in hun karakter of in hun trouw aan het communistische ideaal. Dat is niet ondenkbaar. Maar het aantal mensen in hun eigen kring dat plotsklaps als verraders en ‘volksvijanden’ wordt gearresteerd, loopt schrikbarend op. Ze beginnen te twijfelen: ze konden toch niet zó weinig mensenkennis bezitten dat ze 80 à 90% van hun contacten totaal verkeerd hadden ingeschat?

En zelf zijn ze bovendien ook nog eens van mening dat zij onschuldig zijn, terwijl ze tegelijkertijd elk moment kunnen worden gearresteerd, dus stél nou eens dat hun kameraden in dezelfde situatie zitten als zijzelf? Dan betekent dat dat ze hun vrienden onterecht hebben verdacht, zoals die vrienden hen op hun beurt ongetwijfeld ook onterecht verdenken…

Voor Eugen Ruge was deze roman een experiment om zich te kunnen verplaatsen in zijn grootmoeder, om haar als het ware te herscheppen door van haar een romanfiguur te maken wier gedachten hij kon lezen. De waargebeurde feiten vormen het raamwerk van het boek, maar het gaat de kleinzoon hier vooral om wat zijn oma destijds gedacht en gevoeld zou kunnen hebben.

Beschreven wordt de innerlijke strijd van Charlotte, waarbij haar individuele onderscheidingsvermogen lijnrecht tegenover de leugens van het collectief, de Stalinistische partij, komt te staan.

Het gevolg van Charlottes innerlijke tweespalt, haar opkomende twijfels aan de partij en aan de communistische heilstaat, moesten (uit puur lijfsbehoud!) voor iedereen verborgen blijven, niet in de laatste plaats voor haarzelf… 

Eugen Ruge heeft met deze roman een verbijsterend en fascinerend boek geschreven over leugens en waarheid.

 

Reacties zijn gesloten.